ایرنابازار- روزهایی در تاریخ اسلام هستند که نه تنها سرآغاز یک واقعه مهم، بلکه آغازگر تحولاتی اساسی در عرصه‌های مختلف دینی و اجتماعی به شمار می روند. یکی از این روزها، روز ولادت امام حسن مجتبی(ع) است که در نیمه ماه مبارک رمضان سال سوم هجرت در مدینه منوره دیده به جهان گشود. این امام بزرگوار که در سیره خود همواره با ویژگی‌های برجسته‌ای چون بخشندگی، بردباری و صلح‌طلبی شناخته می‌شود، همواره در قلب‌های شیعیان جهان جایگاه برجسته ای دارد.
نام امام حسن مجتبی(ع) در تاریخ اسلام می‌درخشد، امام بزرگواری که در روزهای سخت و پر از فتنه، عطر خوش هدایت را در دل مسلمانان پراکنده کرد. او در خانه‌ای پر از نور و سرشار از محبت، علم و هدایت الهی و میان دو ستاره تابان تاریخ اسلام؛ حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه زهرا(ع) رشد و پرورش یافت.
امام حسن(ع) انسانی با روحی والا و با سیرتی نمونه از اخلاق و رافت اسلامی محسوب می شد. نگاه لطیف و مهربان او همچون نسیمی نرم در میان مردم می‌وزید و دل‌ها را به سمت خود جذب می‌کرد. در نگاه امام حسن مجتبی(ع)، صلح و آرامش نه‌تنها یک آرمان، بلکه راهی بود برای حفظ کرامت انسان‌ها و سلامت جامعه به شمار می رفت. در دوران پر تنش پس از شهادت امام علی(ع) پدر بزرگوارشان، امام حسن(ع) بر خود تکلیفی سنگین احساس کرد؛ تکلیف برای حفظ اسلام، برای حفظ وحدت مسلمانان و برای رهایی از درگیری‌های خونین که می‌توانست دنیای اسلام را به ویرانی بکشاند.
دومین امام شیعیان(ع) در لحظات سخت تاریخ، هماره مسیر نورانی حقیقت و صداقت را پیمود. صلح امام حسن مجتبی(ع) با معاویه، در واقع فصلی از تاریخ اسلام بود که در آن امام دوم شیعیان(ع) با حکمت و دوراندیشی خود نه تنها جان مردم مسلمان را از درگیری و خونریزی نجات داد، بلکه اجازه نداد که حاکمیت فاسد و دروغین معاویه، درخت اسلام را خشک کند.
این امام بزرگوار نه فقط در کلمات و اعمال خود، بلکه در تمام زندگی‌اش درس‌هایی از ایثار، محبت و اخلاق را به مردم آموخت. او در میان همه مشکلات و چالش‌ها، همواره به اصول اسلام وفادار ماند و با همه سختی‌ها و بی‌وفایی‌ها، قلبش به محبت و آرامش نزدیک‌تر بود. امام حسن(ع) نماد زیبایی‌هایی از انسانیت محسوب می شد که در تاریخ بشریت همیشه ماندگار خواهد بود.
امام حسن(ع) دوران کودکی خود را در کنار پیامبر اسلام(ص) سپری کرد. او در محضر آن حضرت رشد و پرورش یافت و این دوران، برای امام حسن(ع) فرصتی بود تا از آموزه‌های حضرت محمد(ص) بهره‌مند شود و در کنار خاتم پیامبران(ص)، درس‌هایی از ایمان، اخلاق، فداکاری و تلاش برای رفاه مسلمانان بیاموزد. ارتباط نزدیک و محبت‌آمیز میان امام حسن(ع) و رسول اکرم(ص) در سیره امام دوم شیعیان(ع) تأثیرات عمیقی برجای گذاشت. از ویژگی‌های برجسته امام حسن(ع) کرامت، بخشندگی و فداکاری در برابر نیازمندان بود. ایشان در دوران زندگی خود بارها به یاری مستمندان شتافت و دست یاری به سوی فقرا و نیازمندان بلند کرد. امام حسن(ع) با کارهای نیک خود به همه مسلمانان آموخت که تنها در سایه بخشش و ایثار می‌توان به رضای خداوند نزدیک شد. در زندگی امام دوم شیعیان(ع)، نمونه‌های بسیاری از بخشندگی به چشم می‌خورد.
جامعه اسلامی در زمان امامت امام حسن مجتبی(ع)، درگیر مشکلات و درگیری بود، به گونه‌ای بود که امام حسن(ع) باید تصمیم‌های مهمی می‌گرفت. یکی از تصمیم‌های مهم ایشان، صلح با معاویه بود. امام حسن(ع) برای جلوگیری از خونریزی بیشتر و حفظ جان مسلمانان، با معاویه صلح کرد. این تصمیم از آن جهت حائز اهمیت است که نشان‌دهنده دوراندیشی و دغدغه امام(ع) برای حفظ وحدت مسلمانان و جلوگیری از درگیری‌های بی‌ثمر بود. امام حسن(ع) با این کار، خود را به‌عنوان پیشوای صلح و آشتی معرفی کرد و در تاریخ اسلام به عنوان کسی که همواره به دنبال آرامش و اتحاد مسلمانان بود، شناخته شد.
واقع‌گرایی که در بیعت امام حسن(ع) با یارانش و سپس در صلح با معاویه مشاهده می‌شود، در مفاد صلح‌نامه با معاویه نیز به‌خوبی نمایان است. گزارش‌های تاریخی به‌دست‌آمده از این صلح، چند نکته مهم را آشکار می‌کند. نخستین ماده صلح‌نامه به این صورت آمده است: «معاویه باید به کتاب خدا و سنت پیامبر (ص) عمل کند.» این ماده نشان می‌دهد که امام دوم شیعیان(ع) تلاش کرده است تا انحراف معاویه از اسلام را به حداقل برساند. ماده دوم به وضوح بیان می‌کند: «مردم در هر کجا که باشند، از شام و عراق گرفته تا حجاز و یمن، از شر او ایمن خواهند بود و جان، مال، زنان و اولاد شیعیان علی بن ابی‌طالب از معاویه در امان می‌ماند.» این ماده به‌ویژه به منظور حفظ امنیت شیعیان از تهدیدات معاویه و یارانش تنظیم شده بود.
ماده بعدی صلح‌نامه، که در برخی منابع به آن اشاره شده، مربوط به واگذاری بخشی از بیت‌المال کوفه یا خراج دارابگرد است. این بخش از صلح‌نامه، به‌عنوان اقداماتی واقع‌گرایانه از سوی امام حسن(ع) به‌منظور تأمین نیازهای مالی مسلمانان و حفظ عزت آنان، به‌شمار می‌آید. امام حسن(ع) با این تصمیم در پی آن بود که با بهره‌برداری از بیت‌المال، مسلمانان را از نظر مالی تأمین و در عین حال از انحرافات مالی جلوگیری کند. این رویکرد نشانی از دوراندیشی و خرد ورزی امام(ع) در مقابله با شرایط سیاسی و اجتماعی آن دوران بود.
در نهایت، مهم‌ترین ماده صلح‌نامه که باید به آن اشاره کرد، مربوط به عدم انتخاب جانشین از سوی معاویه است. امام حسن(ع) در این ماده تأکید داشت که معاویه حق ندارد برای خود جانشینی تعیین کند. این در حالی است که در سال‌های بعد، معاویه با نقض این شرط، خلافت را به‌صورت موروثی به یزید منتقل کرد، که خود به ایجاد یک بدعت خطرناک در ساختار خلافت اسلامی منجر شد. این تحولی بزرگ در تاریخ اسلام به شمار می‌رود و تهدیدی جدی برای دین اسلام محسوب می‌شد. در پی این تصمیمات معاویه، قیام امام حسین(ع) در سال‌های بعد شکل گرفت که در حقیقت واکنشی به فساد و انحرافات حکومتی یزید بود.
در واقع دغدغه اصلی امامان معصوم(ع) همواره حفظ اصول اسلامی بود اما در عین حال آنها به‌ویژه امام حسن(ع)، نگاهی واقع‌گرایانه به شرایط سیاسی و اجتماعی داشتند. این نکته به‌طور واضح در قیام امام حسین(ع) نیز نمایان است، چرا که با انتخاب یزید به‌عنوان جانشین، انحرافات عمیقی در رهبری امت اسلام آغاز شد که ضرورت قیام امام حسین(ع) و رد بیعت با یزید را نشان می داد. در نهایت، با نگاهی به سیره امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، می‌توان دریافت که تمامی اقدامات این بزرگواران در جهت حفظ و پیشبرد اسلام در چارچوبی واقع‌گرایانه بوده است. این رویکردها در تاریخ اسلام همواره به‌عنوان الگویی برای حفظ اصول دینی و اجتماعی مورد تأکید قرار گرفته‌اند.
باید گفت امام دوم شیعیان(ع) با سیره عملی خود، همواره در بسیاری از عرصه‌ها الگوی مسلمانان به شمار می‌رود. از جمله مهم‌ترین آموزه‌های ایشان، کرامت، صلح‌طلبی و ایثارگری برای جامعه است. امام حسن(ع) به مسلمانان آموخت که در برابر دشواری‌ها باید همچنان به اصول انسانی و اسلامی پایبند باشند و در راستای تأمین عدالت و رفاه مردم گام بردارند. در واقع امام حسن(ع) با نگاه خود به صلح و آشتی در جامعه در زمانی که جهان اسلام درگیر بحران و درگیری بود، درس‌هایی جاودان به مسلمانان آموخت.
همزمان با ولادت امام حسن مجتبی(ع)، جشن‌های بسیاری برگزار می‌شود. این جشن‌ها نه تنها به‌عنوان یک مناسبت دینی، بلکه به‌عنوان فرصتی برای بازگشت به اصول انسانی و اخلاقی زندگی امام حسن(ع) به شمار می رود. در این ایام، شیعیان با برگزاری مراسم و سنت‌هایی همچون افطاری‌های عمومی به یاد امام حسن(ع) و آموزه‌های ایشان در راستای همبستگی و وحدت مسلمانان تلاش می‌کنند.
ولادت امام حسن مجتبی (ع) همواره نقطه‌عطفی در تاریخ اسلام بوده است. این امام بزرگوار با زندگی پربار خود، همواره الگوی عظمت و بخشندگی بود. تأسیس فرهنگ صلح و آشتی در جامعه اسلامی، بخشندگی به نیازمندان و فداکاری برای رفاه مسلمانان از ویژگی‌های برجسته امام حسن(ع) به شمار می‌رود. امروز، ما باید از سیره و آموزه‌های ایشان در زندگی روزمره خود بهره بگیریم و به‌عنوان یک مسلمان با تکیه بر ارزش‌های انسانی و اسلامی، تلاش کنیم تا به جامعه‌ای مبتنی بر صلح و برادری دست یابیم.
نظر شما